اغلب مناطق جنگلی در عرصه هایی ایجاد می شوند که از میزان بارش، رطوبت، دما و نور بسیار مناسبی برخوردار باشد. در ایران میتوان مناطق جنگلی را در چهار دسته تقسیم نمود، این تقسیم بندی شامل جنگلهای جنوبی دریای خزر یا جنگلهای هیرکانی شمال کشور ایران، جنگلهای ارتفاعات زاگرس، جنگلهای مرکزی و جنوب که به عنوان جنگل حرا شناخته می شوند و جنگلهای ارس باران. از ویژگی مناطق جنگلی نسبت زیاد بارندگی است و دمای و رطوبت نسبی با تغییرات کم است.
جنگلها را به عنوان ریه های زمین میشناسند. جنگل را میتوان یک بیوم زمینی دانست، بنابراین به همان سیستم علفزارها، بیابان ها، تایگاها یا تندراها تعلق دارد. این بدان معنی است که تشکیل آن توسط پوشش گیاهی (فلور، خاک، درختان، بوته ها و غیره) تعیین می شود. تقریباً در همه جای کره زمین وجود دارد. جنگل های بارانی انواع مختلفی دارند که باعث می شود این اکوسیستم در مناطق مختلف جهان وجود داشته باشد. جنگلهای گرمسیری، استوایی، کوهستانی، گرمسیری، گالری، نیمه گرمسیری و تجاری وجود دارد. انواع مختلف جنگل در فضای استوا وجود دارد که بین مناطق استوایی رأس سرطان واقع در شمال و مناطق گرمسیر برج جدی واقع در جنوب تشکیل شده است. این بدان معنی است که جنگلهای بارانی را می توان در همه قاره ها یافت، به جز در قطب جنوب.
جنگلهای دمای گرم: این جنگل ها معمولاً بسته به نوع جنگل مورد نظر دمایی دارند که بین 20 تا 27 درجه سانتی گراد متغیر است. در بعضی موارد ، دما می تواند تا 35 درجه سانتیگراد افزایش یابد. جنگل ها ، اكنون ، اكوسیستم های گرم هستند.
منطقه وسیع پوشیده از پوشش گیاهی: ویژگی جنگل ها این است که تقریباً به طور کامل توسط گیاهان مختلف از انواع مختلف تشکیل می شود. در این زیستگاه درختان عظیمی که می توانند بیش از 75 متر طول داشته باشند با گونه های کوچک مانند خزه ها که در سطح زمین رشد می کنند همزیستی می کنند. 70٪ از پوشش گیاهی جنگل ها را درختانی در اندازه های مختلف تشکیل میدهند.
یکی از ویژگی های اصلی جنگل ها این است که اکوسیستم آنها به چهار لایه تقسیم شده است.
1- در بالای جنگل لایه ظهور یافته ای وجود دارد که از بالای بلندترین درختانی تشکیل شده است که تمام نور خورشید را دریافت می کنند. برگهای این درختان معمولاً کوچک است.
2- در زیر لایه در حال ظهور لایه ای به نام سایبان وجود دارد که از شاخه های درختان مختلف همسایه تشکیل شده و به یکدیگر متصل می شوند و فضایی را تشکیل می دهند که قسمت زیادی از حیوانات جنگل در آن زندگی می کنند.
3- زیر طبقه دنبال می شود، که هنوز هم از زمین پاک است و نور کمی دریافت می کند. بوته ها و گیاهان کوچکتر وجود دارد، حدود 3 متر ارتفاع. این منطقه از رطوبت بیشتری برخوردار است و برگهای گیاهان بزرگتر است.
4- سرانجام، کف جنگل وجود دارد. فقط 2٪ نور به این منطقه می رسد، بنابراین تاریک و بسیار مرطوب است و صحنه تجزیه حیوانات و گیاهان مرده است. به لطف این تجزیه که توسط میکروارگانیسم ها انجام می شود، خاک ها با مواد مغذی پر می شوند که توسط گیاهانی که در سطح پایین جنگل ها رشد می کنند استفاده می شود. درختان عظیم جنگل ها بیشتر نور خورشید را دریافت می کنند. از آنجا که برگهای آنها به این بزرگی نیست، این درختان اجازه می دهند مقداری از نور به دو لایه بعدی جنگل (سایبان و زیر طبقه) فیلتر شود. اما زمین تاریک است ، زیرا نور خورشید بسیار کمی دریافت می کند.
پوشش گیاهی جنگل های بارانی بخصوص در سطح نزدیک به زمین مات و متراکم است. در این سطح بوته ها و علف هایی وجود دارد که تراکم بیشتری ایجاد می کنند و حرکت در جنگل ها را برای انسان و برای حیوانات با اندازه مشخص دشوار می کند. حتی بسیاری از گونه های حیوانات متوسط روی درختان بیشتر از زمین رشد می کنند. شامل 50٪ از گونه های این سیاره است. تخمین زده می شود که جنگل اکوسیستمی است که بیشترین تنوع زیستی را در کره زمین دارد ، زیرا 50٪ از همه گونه های جهان در آنجا زندگی می کنند. در جنگل ها نمونه هایی پیدا شده است که در هیچ قسمت دیگری از کره زمین زندگی نمی کنند و دانشمندان هر لحظه گونه های جدیدی را در آنجا کشف می کنند. جنگل ها گونه های مختلفی از گیاهان فلور را در خود جای داده اند که از انواع سرخس، گلسنگ، نخل، لیانا، نیلوفر، موز یا درخت کاکائو متنوع است. تخمین زده می شود که دو سوم گیاهان این سیاره در جنگل ها وجود داشته باشد. در مورد جانوران، پستانداران کوچکی مانند جوندگان یا بزرگترها مانند میمون ها و ببرها وجود دارند. خزندگان نیز در کنار هم زندگی می کنند، مانند مارمولک، مار و لاک پشت. با وزغ و پرندگان کوچک مانند طوطی یا توکان یا حتی بزرگتر مانند عقاب و شاهین. آنها از گونه های بسیار کوچک مانند انواع زیادی از حشرات یافت می شوند. حتی گونه های بزرگ، مانند فیل ها.
بارندگی و رطوبت مداوم: اگرچه برخی از جنگل ها خشک تر از سایر جنگل ها هستند، اما ویژگی کلی این اکوسیستم میزان بارندگی زیاد و آب و هوای گرم است که فضای نسبتاً مرطوبی را ایجاد می کند. از آنجا که جنگلها در مناطقی واقع شده اند که بطور کلی ویژگیهای یکسانی را در طول سال حفظ می کنند، ارگانیسمهای جنگل می توانند بدون نیاز به گذراندن مراحل خواب زمستانی، به طور مداوم توسعه یابند. خاک جنگل ها کم عمق است و برای کشاورزی نامناسب است. از آنجا که نور خورشید بسیار کمی دریافت می کنند ، مواد مغذی زیادی ندارند و از مواد پوسیدگی پوشیده شده اند. به دلیل عمق کم خاک، ریشه درختان تمایل به بیرون کشیدن دارند و باعث پیچیده شدن خاک و پیاده روی در آن دشوارتر می شود. 40٪ اکسیژن از جنگلهای بارانی تأمین می شود. جنگلهای بارانی 6٪ سطح کره زمین را اشغال می کنند ، اما 40٪ اکسیژن مصرف شده در زمین را تولید می کنند و 90٪ از فرآیند فتوسنتز ، که از طریق آن دی اکسید کربن جذب شده و اکسیژن آزاد می شود ، در تاج پوشش جنگل های بارانی اتفاق می افتد.
جنگل می تواند در محدوده ارتفاعی بین 0 تا 2200 متر از سطح دریا واقع شود. طبیعی ترین چیز این است که در 1000 متر بالاتر از سطح دریا باشد ، جنگل های این وضعیت جنگل پایه نامیده می شود. اگر از 1000 متر بالاتر از سطح دریا باشد ، جنگل های گرمسیری خواهد بود ، که جنگل های انبوه و با بالاترین تنوع زیستی و رطوبت است. در همان زمان، جنگل هایی با ارتفاع کم وجود دارد که معمولاً در نزدیکی دشت یا ساوانا قرار دارند و جنگل گالری نامیده می شوند. تخمین زده می شود که 25٪ داروها برای درمان انسان از فلور جنگل ساخته شده است. همانطور که در بالا ذکر شد، 2/3 گیاهان در جنگل های بارانی زندگی می کنند، بنابراین صنعت داروسازی اکتشاف، تحقیق و تلاش برای یافتن گونه های جدید برای بهره برداری از خواص دارویی آنها را متوقف نمی کند. بعضی نقاط طبیعت منحصر به فرد هستند ودر هیچ جای کره زمین مانند آن را نمی توان یافت. در همه کشورها چنین مناطقی مورد حفاظت قرار می گیرند تا تمامی نسل ها بتواننداز آن استفاده کنند. این مناطق به ترتیب اولویت حفاظتی با نام های: پارک ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و مناطق حفاظت شده معرفی می شوند. محدوده‌ای از منابع طبیعی چون جنگل، مرتع، و … است که به جهت ضرورت حفظ و تکثیر جانوران و رستنی‌هایش تحت حفاظت قرار دارد. و در آن قطع درختان و تخریب و شکار بدون مجوز ممنوع می‌باشد.
این جنگلها که ازنظر جغرافیای گیاهی در منطقه هیرکانی واقع شده است به جنگلهای رویشی هیرکانی یا خزری شهرت دارند و در استانهای گیلان، مازندران و گلستان قرار دارند. مساحت این جنگلها در گذشته حدود پنج میلیون هکتاربوده است اما در طی سالیان اخیر چرای مفرط دام و همچنین قطع به منظور مقاصد اقتصادی باعث کاهش این جنگلها شده است. این جنگلها جزء قدیمی ترین جنگلهای دنیا می باشند به صورت نواری با طول تقریبی 800 کیلومتر و عرض 20 تا 70 کیلومتر و با مساحتی حدود 1.84 میلیون هکتار نیمرخ شمالی البرز از آستارا تا گلیداغی را در بر می گیرند. گسترش عمودی آن هم از سطح دریا تا ارتفاع ماکزیمم 2800 متراست. شمال ایران اقلیم نیمه مدیترانه ای یعنی آب و هوای مرطوب و معتدله دارد. پس بارندگی آن هم خوب است (متوسط سالی هزار میلیمتر؛ حداکثر2000 و حداقل600) هرچه از سمت غرب به شرق میرویم بارندگی کمتر میشود. بارندگی شمال در تمام طول سال منظم نیست. بهار و پاییز بیشترین بارندگی و تابستان کمترین بارندگی را دارد. قسمت غرب جنگلهای شمال یک ماه درسال، قسمت مرکز دوماه و شرق سه ماه خشکی دارد. بیشتر قسمتهای قشلاقی و جلگه ای، فصل خشک دارد. بسیاری از جاهای شمال اصلا فصل خشک ندارد (جاهاییکه ارتفاع 1000 متر و بالاتر دارد). با افزایش ارتفاع از سطح دریا، بارندگی ابتدا زیاد و دوباره از ارتفاعی به بعد کم میشود. متوسط درجه حرارت جنگلهای شمال بین15 تا 18 درجه سانتیگراد و حداکثر بین 28 تا 35 و حداقل 1 تا 4 - است. خاک جنگلهای شمال تحول یافته و تیپ آن هم یا راندزین یا قهوه ای جنگلی (آهکی، اتروف، هیدرومورف) و ارتفاعات بالاتر رانکر و جلگه ها هیدرومورف و آبرفتی است، سنگ مادر اکثرا آهکی ژوراسیک و کرتاسه است. جنگلهای شمال شبیه جنگلهای پهن برگ مخلوط اروپای مرکزی، شمال ترکیه و قفقازاست واز نظر تعداد و تنوع غنی تر هم است. گونه های تشکیل دهنده آن جزء گونه های پهن برگ خزان کننده می باشند. تا کنون بالغ بر 80 گونه درختی عمدتاً پهن برگ و چهار گونه سوزنی برگ و 50 گونه درختچه ای شناسایی شده اند که از این نظر نیز می توان این ناحیه را در زمره ذخایر ژنتیکی جهان قلمداد کرد.
صفات عمده جنگل عبارتند از:
زیست شناسی: از نظر زیست شناسی باید گفت که جنگل به مانند یک اجتماع نباتی است که در تحت عوامل محیط متعادل یا کم و بیش ثابتی قرار دارد.
اقتصادی: چوب که از محصولات اصلی جنگل است، وقتی درخت قطع شود، برخلاف املاک زراعی ، بهره و سرمایه یکدفعه بدست می‌آید. برای اینکه مقدار چوبی را که صد ساله در جنگل تولید میشود بتوان به حال ثابت نگهداشت، بی‌آنکه در آن کاهشی روی دهد، نظم اقتصادی باید به مرحله اجرا درآید و فقط در جنگلهایی که طبق اصول منظمی بهره برداری میشود، میتوان از سرمایه ، بهره سالیانه بدست آورد.
قضایی: چون جنگل خود بخود تشکیل یافته و بدون دخالت بشر تولید مثل کرده و به زندگی خود ادامه می‌دهد، مالکیت خصوصی در آن مصداق پیدا نمی‌کند و جزء ثروت عمومی هر کشوری به شمار می‌رود.
جنگل بسته به نوع پیدایش آن و خصوصیات ساختاری به جنگل بكر، جنگل طبیعی، جنگل مصنوعی یا جنگل دست كاشت طبقه بندی می شود. جنگل بكر یا جنگل دست نخورده، جنگلی است كه بدون دخالت انسان بوجود آمده است و تركیب گونه های درختی و درختچه ای و علفی آن طوری است كه وضعیت كاملاً طبیعی را نشان می دهد. چوب و سایر فرآورده های تولید شده در جنگل بكر در همان سیستم طبیعی تجزیه شده و به خود جنگل بر می گردد. بعبارت دیگر از جنگل بكر هیچ گونه موادی (زنده یا غیر زنده )به خارج از آن حمل نمی شود. رویش چوبی جنگلهای بكر كه به حالت تعادل رسیده باشند عملاً صفر است ، یعنی همان قدر كه چوب و سایر مواد آلی تولید می شود همان قدر هم تجزیه می شود و یا می پوسد. بعبارت دیگر چرخه رفت و بازگشت مواد در یك جنگل بكر چرخه ای بسته است. جنگل طبیعی، جنگلی است كه بدون دخالت انسان به وجود آمده است ولی انسان به طور مستقیم یا غیر مستقیم در آن دخالت (بهره برداری )كرده است و جنگلهای مصنوعی یا دست كاشت یا جنگل انسان ساخت جنگلی است كه به دست انسان و با هدف مشخصی ایجاد شده است و هدف از ایجاد آن تولید چوب، ایجاد مناظر طبیعی ، حفظ آب و خاك ایجاد مناطق تفریحی و تفرجی و غیره است (منبع: سازمان محیط زیست، سایت ارس باران و سایرین).