از ویژگی های مناطق کوهستانی وجود کوه ها و دره ها است. تقریبا نیمی از سرزمین ایران توسط کوه ها احاطه شده است، عامل ارتفاع موجب سردی هوا میگردد، بنابراین از آنجایی که جلوگیری میکند از نفوذ ابرها موجب میشود که ابرها اشباء شده و ریزش در این نواحی گسترده است، بنابراین آب های جاری به وفور در این نواحی یافت می شود و از این رو سبب ایجاد پوشش گیاهی نیز است
همانطوری مشخص است مناطق کوهستانی مستقیما در ارتباط با ارتفاعات و بلندیهای زمین که باعنوان رشته کوهها شناخته میشود در ارتباط اند. بنابر در تعاریف جهانی، «کوه» سه ویژگی دارد که شامل ارتفاع، شیب و دامنه جغرافیایی است یعنی هر منطقه‌ای که این سه شاخص را دارا باشد، کوهستان نامیده میشود. اما شاخص دیگری که میتوان برای کوه در نظر گرفت تغییرات دمایی است که با تغییر ارتفاع همراه است به‌طوری‌که با افزایش ارتفاع از دمای هوا کاسته میشود و در ارتفاعات هوا سردتر و امکان دوام برف بیشتر است و این موضوع باعث به وجود آمدن یخچال‌ها و برف‌چال‌های طبیعی در ارتفاعات میشود که منابع آب شیرین هستند. ایران روی کمربند خشک دنیا قرار دارد اما از مزیت طبیعی کوهستان‌ها برخوردار است که حدود نیمی از سطح کشور را در بر می‌گیرند و مهم‌ترین منابع تامین کننده آب شیرین هستند. در مجموع ۱۷ هزار هکتار پهنه دریافت و انباشت برف دارد که به‌نظر عدد قابل توجهی می‌آید اما وقتی به مساحت کل کشور یعنی یک میلیون و ۶۸۰ هزار کیلومتر مربع تقسیم شود، می‌بینیم آنچنان عدد بالایی نیست بنابراین این مسئله اولین و اصلی‌ترین هشدار است که باید در جهت حفظ و مدیریت منابع آبی خود تلاش کنیم تا بتوانیم از برف انباشته شده در ارتفاعاتمان به‌درستی استفاده کنیم. دو عامل کلیدی طبیعی یعنی بیابان و کوهستان در فلات ایران حاکم است که مجاورت این دو سیستم شرایط اقلیمی ایران را رقم زده و باعث ایجاد تنوع آب و هوایی، تنوع زیستی و زیست‌بوم‌های متنوع در کنار یکدیگر شده است و به‌همین دلیل ایران را به عنوان کشور "چهار اقلیم" می‌شناسند.
دو سلسله جبال اصلی ایران یعنی البرز و زاگرس با بیش از ۳۰۰۰ متر ارتفاع به‌دلایل مختلفی از جمله تنوع زیستی، دانش بومی، فرهنگ و... اهمیت بسیاری دارند. زاگرس طولانی‌ترین رشته کوه ایران است که از شمال غرب به شکل یک قوس بزرگ تا مناطقی از جنوب و جنوب شرق کشور ادامه دارد. عرض برخی مناطق زاگرس مرکزی به بیش از ۴۰۰ کیلومتر می‌رسد و از مرتفع‌ترین کوه‌های آن میتوان به رشته کوه‌های «دنا»، «زردکوه» و «اُشترانکوه» اشاره کرد که همگی بیش از ۴۰۰۰ متر ارتفاع دارند. بیشترین حجم بارندگی کشور در ارتفاعات زاگرس رخ می دهد. کوه دماوند، به عنوان بلندترین قله کشور که در رشته البرز قرار دارد علاوه بر دارا بودن ارزش‌های طبیعی، از نظر تاریخی و فرهنگی نیز ارزشمند است و نام این قله زیبا در داستان‌هایی همچون زال و سیمرغ، فریدون و آرش کمانگیر وجود دارد.علم‌کوه از نظر جاذبه‌های کوهنوردی بسیار خاص است و مجموعه‌ای از دیواره‌ها و ارتفاعات مختلفی در این کوه دیده می شود که نه تنها برای کوهنوردان ایرانی بلکه برای کوهنوردان دنیا نیز دارای جذابیت است. کوه سبلان نیز جزو معدود کوه‌های دنیاست که دریاچه معروف آن چشم‌انداز بسیار زیبا و منحصر به‌فردی دارد. رشته کوه‌های پراکنده دیگری مانند «شیرکوه» و «الوند» در بخش‌های داخلی ایران وجود دارند که حیات، معیشت و فعالیت‌های کشاورزی مردم به آن وابسته است. این کوهها علاوه بر تامین آب شیرین مناطق و شهرهای اطراف باعث تعدیل آب و هوا می‌شوند. به عنوان مثال شیرکوه، منبع تامین آب شهر یزد است که در مجاورت کویر و منطقه کاملا خشک قرار دارد
.
محیط‌زیست کوهستان دارای ویژگی عمده‌ای به نام شکنندگی است. این حساسیت به‌دلیلِ وجود مجموعه‌ای از عناصر و عوامل محیطی است. حضور هم‌زمان و توامان ویژگی‌های هندسیِ چون گوناگونی و وردایی ارتفاع، شیب و سیمای شیب، خود نمونه‌ای از عوامل موثر بر تنوع، دگرگونی و شکنندگی محیط‌های کوهستانی است. گوناگونی و تغییر شدید ناهمواری بهعنوانِ برآیند سه عامل پیش‌گفتۀ نتیجه‌ی مشخص را نمایش می‌دهد و آن، اختلاف در تابش دریافتی است، همین تفاوت تابشِ دریافتی بهعنوانِ نیروی محرکۀ جو، گوناگونی شرایط جوی را در مناطق کوهستانی رقم می‌زند. ویژگی که توانایی و قابلیت ناپایدار بودن شرایط جوی در کوهستان را توجیه میکند. تعریف علمی کوهستان حضور توامان عامل ارتفاع و شیب است، که مفهوم کاملی از ناهمواری را می‌رساند. اقلیم مناطق کوهستانی شرایط جوی سرد داشته که برای رسیدن به حد آسایش زندگی، خواه ناخواه باید از انرژی های سوختهایفسیلی برای گرمایش در فصلهای سرد سال استفاده کنیم از این رو طراحی معماری در این نوع مناطق حائز اهمیت بسیاری است که باشناخت اقلیم منطقه حاصل شده و به طراحی معماری بوم آوربا استفاده از انرژی های پاک ومصالح با ضریب حرارتی زیاد می انجامد که در کل طراحی معماری پایدار باید مدنظر باشد. فرهنگ ساکنان روستایی در طول زمان سبب شکل‌گیری نوع خاصی از منظر در هر منطقه از کوهستان زاگرس میگردد، که با عنوان منظر فرهنگ یاد میشود. در حقیقت میتوان چنین بیان داشت که «بستر طبیعی زمین» تحت تأثیر «ملاحظات فرهنگی»، دستخوش تغییراتی میشود و این تغییرات به نوبه خود سبب بروز و ظهور «ویژگی‌های بنیادین منظر فرهنگی» در روستاهای منطقه زاگرس می‌گردند.
بر اساس تحقیقات « سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد» (فائو) کوهستان‌های جهان در طبقه‌بندی‌های مختلف از جمله کوه‌های مناطق خشک و کوه‌های مناطق مرطوب قرار دارند. کوهستان‌های کشور ما جزو کوه‌های خشک هستند و از این رو اهمیت آن‌ها برای ما دوچندان میشود چراکه اگر این کوهستان‌ها را نداشتیم سرتاسر فلات ایران می‌توانست یک بیابان خشک مانند بخش‌هایی از کشور لیبی و مصر که کوهی ندارند، باشد. تنوع زیستی یکی دیگر از مزیت‌های کوهستان‌ها است که به‌دلیل رطوبت بیشتر مناطق کوهستانی، قابلیت رشد و نمو گیاهان در کوهستان‌ها بهتر است و به علت وجود کمربندهای ارتفاعی مختلف در کوهها، این نواحی از تنوع زیستی بالایی برخوردارند. در کمربندهای ارتفاعی مختلف به‌دلیل تفاوت نوع خاک، جهت جغرافیایی، میزان رطوبت و ... تنوع زیستی غنی‌ای ایجاد شده است و تمام این عوامل باعث می‌شوند که در یک محدوده نسبتا کوچک از کوهها انواع و اقسام گیاهان رشد کنند. حدود ۲۵ درصد جنگل‌های دنیا کوهستانی هستند این درحالیست که بیشترین جنگل‌های ایران در کلاس جنگل‌های کوهستانی قرار دارند. جنگل‌های بلوط در کوه‌های زاگرس به حفظ منابع آب و خاک کمک می کنند و جنگل‌های هیرکانی رشته کوه البرز از نظر تنوع گونه‌ای ارزش جهانی دارند.
در کشور ایران تاکنون ۸۰۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده که نزدیک به ۱۷۰۰ گونه اندمیک و منحصر به فرد ایران هستند و رویشگاه آن‌ها مناطق مرتفع و کوهستانی است؛ همچنین مراتع کوهستانی، علوفه میلیون‌ها راس دام را تامین می‌کنند که در تامین مواد لبنی و پروتئینی انسان‌ها اهمیت دارند. پوشش گیاهی کوهها همچنین باعث نفوذ آب و تقویت منابع آب زیرزمینی می‌شوند و از وقوع سیل جلوگیری می‌کنند. در صورت تخریب پوشش گیاهی در کوهها، آب در سطوح شیب‌دار جریان پیدا میکند و موجب فرسایش شدید خاک، وقوع سیل و دیگر خسارات میشود. کوهها منبع معادن بسیاری از جمله سنگ و فلز هستند. نمی‌توان گفت از هیچ معدنی بهره‌برداری صورت نگیرد چون کار، معیشت و برخی مسائل اقتصادی کشور به معادن وابسته است. بهره‌برداری از معادنی که به‌لحاظ زیست محیطی حساس یا ارزشمند هستند، مجاز نیست بنابراین معادن باید پیش از آغاز عملیات استخراج بررسی شوند، گرچه همین بررسی‌های اولیه نیز تخریب زیادی را به کوهستان‌ها وارد میکند.
از سوی دیگر میتوان ایران را کشوری کوهستانی دانست، به‌طوری‌که 53 درصد مساحت آن در ارتفاعی بین 1000 الی 2000 متری قرار گرفته‌است. حدود 15 درصد از مساحت ایران، شیب بالاتر از 30 درصد دارد. مساحتی بالغ بر 260000 کیلومترمربع (مساحتی برابر با کشور نیوزلند) در ارتفاع بالای 2000 متر قرار دارد. حال توجه به این مسئله مهم، شناخت خصیصه بزرگ جغرافیایی در سازمان‌ها و طرح‌هایی که به سنجش شرایط محیطی مناطق کوهستانی می‌پردازند حائزاهمیت است که به شکل تاسف‌برانگیزی مطالعات در این خصوص ناچیز است. بهعنوانِ مثال، تنها 31 ایستگاه همدید در ارتفاع بالای 2000 متر در کشور وجود دارد و جالب این که از این تعداد تنها 2 ایستگاه در بالای ارتفاع 2500 متر موجود است. به دلایلی از‌جمله فقدان و عدمِ پراکنش مناسب ایستگا‌ه‌های هواشناسی در مناطق کوهستانی، نبود توجه و عزم در زمینه بررسی اثر تغییر آب‌وهوا بر مناطق کوهستانی، دیدگاه شفافی در این زمینه وجود ندارد. کوهستانی بودن ایران و جدی بودن مسئله گرمایش جهانی و تغییر آب‌وهوا و همچنین سهل‌انگاری در زمینه شناسایی و کاهش اثرهای این پدیده در کشور، عمده دغدغۀ مترجمین برای انتشار این اثر سودمند بوده‌است. این اثر، با دانش‌افزایی در زمینه اثرهای احتمالی تغییر آب‌وهوا بر سامانه‌های کوهستانی، می‌تواند ابزاری در جلبِ توجه پژوهشگزان، مسئولان و مردم به این مسئله مهم باشد.
کوهستان‌ها را از نظر فرسایش و فشارهای وارده به آن میتوان به سه دسته تقسیم کرد. دسته اول کوه‌هایی هستند که در نزدیکی و حاشیه شهرها قرار دارند که بیشترین فشار را از ناحیه جمعیت و تغییر کاربری تحمل می‌کنند. دسته دوم کوهها و قله‌های منحصربه فرد شامل کوه‌های «دماوند»، «سبلان» و «علم‌کوه» می‌شوند و دسته سوم سایر کوهستان‌های کشور هستند که کمتر دست خورده‌اند. این دسته دور از دسترس و پراکنده هستند بنابراین فشار نسبتا کمتری به آن‌ها وارد شده راست. جاده‌کشی، چرای بی‌رویه دام، بهره‌برداری از معادن، تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک، علف‌چینی و کندن بوته‌ها و حضور گردشگر از دلایل تخریب و نابودی کوهستان‌ها هستند(منبع: ایسنا، زنگنه و صادقی، فرهنگ ایلیا و رستنده).