در مناطق خشک و نیمه خشک (کویری) به ویژه در عرض های جغرافیایی پایین (نزدیک به مدار رأس السرطان و خط استوا) تابش خورشید و کمبود آب و غیره محدودیت های زیادی را در زمینه های مختلف به وجود می آورد. در این مناطق به علت فقر ابر، رطوبت هوا و تابش شدید خورشید به ویژه در تابستان روزها خیلی گرم و شبها بالنسبه خنک است.از دیگر خصوصیات مناطق بیابانی وزش زیاد باد است، این بادها یا محلی است یا از جای دیگر منشأ میگیرد به هر حال این وزش باد میزان تبخیر و رطوبت نسبی را بیشتر کاهش داده و موجب فرسایش نیز می شود.
مناطق بیابانی ویژگی هایی دارند اعم از اینکه: بیش از ۳۰% از سطح زمین را مناطق بیابانی تشکیل می دهد. طبق تعریف بیابان به مناطقی اطلاق می شود که به دلیل سرما و یا خشکی بیش از حد، فاقد پوشش گیاهی باشد. شرایط اقلیمی مانند کمبود آب، تابش شدید آفتاب، پراکنش بارندگی و وجود تبخیر بیش از نزولات جوی مهمترین عوامل بیابانزایی محسوب می گردند. خاک های مناطق بیابانی غالبا از نوع خاک های تکامل نیافته می باشند که از جهت حاصل خیزی بسیار ضعیف می باشند. پوشش گیاهی در مناطق بیابانی بیشتر از نوع پوشش های بوته ای و درختچه ای است. بيابان به مناطق داراي اقلیم فراخشك و خشك كه ميزان متوسط بارندگي ساليانه آن كمتر از 50 ميليمتر و درصد پوشش گياهي چندساله آن كمتر از ده درصد باشد اطلاق مي‌شود .ويژگي‌هاي بيابان عبارتند از: الف- بارش کم، دامنه نوسان دمای شدید، دمای بالا و تبخیر زیاد. تبخیر تقریباً بیش از دو برابر بارش است و باد عامل اصلی تخریب و فرسایش محسوب میشود. ب- پوشش گیاهی بسیار فقیر و پراکنده. بیابانها اغلب بین 15 تا 30 درجه شمالی و جنوبی قرار گرفته‌اند و به دلیل نزول جریانهای هوای خشک از بالای تروپوسفر به پایین، بخار آب در اين مناطق كم شده و هوا بيش از حد خشك می‌گردد. ج- خاکهای این مناطق دارای مواد آلی کم و اغلب جوان و کم تحول‌یافته هستند. بيابانزايي به فرايند تخريب سرزمين، زوال زيست‌بوم‌هاي طبيعي يا كاهش توان توليد زيستي اراضي در مناطق خشك، نيمه‌خشك و خشك نيمه‌مرطوب ناشي از عوامل انساني و محيطي اطلاق مي‌گردد.
ايران با 1.2 درصد خشكي هاي جهان، 2.4 درصد پديده‌هاي بياباني فاقد پوشش و 3.08 درصد مناطق بياباني جهان را در خود جای داده است. 61 درصد از مساحت کشور در اقليم خشك و فراخشك قرار دارد كه 3.1 برابر درصد جهاني (19.6 درصد) است. اگر چه 32.5 میلیون هکتار از اراضی کشور در وضعیت بیابانی قرار دارد، اما در تقسیم‌بندی‌های اکوسیستمی، 43.7 ميليون هكتار آن در زمره اكوسيستم بياباني است. 20 ميليون هكتار از اكوسيستم بيابان تحت تأثير فرسايش بادي است. از این مقدار 6.4 ميليون هكتار در محدوده كانون‌هاي بحراني است كه در 182 منطقه، 97 شهرستان و 18 استان كشور پراكنده است. چنین شرایطی باعث شده که بيش از 20 درصد مساحت كشور را اراضی بيابانی تشكيل دهند. در حال حاضر سرانه بيابان در كشور 0.5 هكتار است، در حاليكه سرانه جهاني آن 0.22 هكتار مي‌باشد. در مناطق خشك و فراخشك ايران با توجه به شرايط اقليمي و همچنين عوامل انساني بيابانزا از قبيل افزايش جمعيت، چراي مفرط، برداشت بي‌رويه از سفره‌هاي آب زيرزميني، آلودگی آب های زیرزمینی از طریق پساب های صنعتی، شهری و کشاورزی، تغيير كاربري اراضي، برداشت غیر معادن سطحی، مدیریت نامناسب مراتع و مدیریت غیر اصولی اراضی کشاورزی، پديده بيابانزايي رشد فزاينده‌اي دارد. با توجه به اهميت موضوع، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور طرح تثبيت شن‌هاي روان و بيابانزدايي را اجرا مي‌كند كه حاصل آن حفاظت از شهرها و روستاها، مراكز اقتصادي و توليدي، مراكز نظامي و خطوط مواصلاتي بوده است
.
حدود90% کشور عزیزمان (ایران) را مناطق خشک تشکیل میدهند و عرصه های وسیعی از آنها را ‘ نواحی مختلف کویری و بیابانی شامل می شوند. درباره مسایل این وسیع ترین بخش مملکت‘طرحهای تحقیقاتی متعددی اجرا میشود‘سخنرانیها و مقالات بسیاری ارائه می گردند و کتابهای زیادی چاپ و منتشر میشوند ... اما متأسفانه در اغلب منابع مشاهده میشود که با ویژگیهای مناطق خشک و انواع آنها آشنا نیستند، کویر را با بیابان عوضی میگیرند و یا کویر را همان بیابان می پندارند و خلاصه با بسیاری مفاهیم و خصوصیات درباره انواع مختلف مناطق خشک و به ویژه نواحی کویری و بیابانی آشنا نیستند. بدیهی است که این عدم شناخت کامل از ویژگیهای مساحت وسیعی از کشور مسائلی را در زمینه های مختلف به وجود می آورد.
آنچه از نتایج مطالعات مناطق بیابانی در سالهای اخیر بر می آید بیانگر افزایش وسعت اراضی بیابانی کشورمان است که برای مقابله با چنین فرآیندی لازم است منابعی مانند آب، خاک و پوشش گیاهی در حد متعادلی مصرف گردد. عرضه آب برای گیاهان مناطق خشک، بستگی به بافت خاک زیرین دارد. مقدار آب باران دارای اهمیت غیر مستقیم است و آب مانده در خاک برای استفاده گیاهان خیلی مهمتر است. به علت وابستگی متقابل پوشش گیاهی به نوع خاک و حضور آب، در مطالعه حاضر برخی از ویژگی های بیابان، بیابانهای مهم دنیا و ایران، آبهای مناطق بیابانی، زمین شناسی و خاک شناسی این مناطق، آبهای موجود در خاکهای بیابانی و در نهایت انواع بیابان متکی به خاکهای زیرین مورد بررسی قرار گرفته است زیرا این عوامل نسبت به بررسی پوشش گیاهی کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. بخش وسيعي از کشور ايران را نواحي بياباني، نيمه بياباني و کويري تشکيل داده که در نگاه اول ناحيه اي بي حاصل جلوه مي کند و هرگونه سرمايه گذاري در آن را در ظاهر، منجر به شکست است به طوري که حتي به لحاظ گردشگري و اکوتوريسم نيز مورد بي مهري واقع شده است. اما این نوع گردشگري سفري مسئولانه به مناطق طبيعي است که از محيط زيست حفاظت مي کند و باعث بهبود رفاه مردم محلي مي گردد.
- بیابانهای ایران :حضور ودخالت پاره ای از عوامل جغرافیایی، از جمله حجم وامتداد ناهمواری ها-عرض جغرافیایی-ارتفاع از سطح دریا ومجاورت با اقیانوس هند و نفوذ شاخه ای از این اقیانوس (خلیج فارس) به جنوب ایران، تغییراتی در شرایط اقلیمی حاکم بر آنها اعمال نموده وبه طور محلی خصوصیات نسبتاً ویژه ای در هر یک از حوضه های بزرگ به وجود آورده است . و با توجه به دخالت این عوامل بیابانهای ایران را می توان به دو گروه اصلی تقسیم نمود:
▪ بیابانهای ساحلی: این بیابانها به صورت نواری شرقی- غربی با پهنای نابرابر از گواتر در مشرق تا خوزستان در مغرب ایران در سواحل شمالی دریای عمان وخلیج فارس گسترده شده است . بزرگترین مشخصه این بیابان ها که مهمترین عامل تفکیک آنها از بیابانهای داخلی نیز می باشد ، وجود رطوبت نسبی بالا به ویژه در فصل گرم به علت مجاورت با اقیانوس هند و جهت بادهای مرطوب دریایی در فضای این بیابانها است . پهنای این بیابانها متفاوت است زمانی که کوهستانهای تا نزدیکی ساحل پیش آمده باشد عرض آن کاهش می یابد ( استانهای ساحلی هرمزگان وبوشهر). گاهی که توپو گرافی به صورت جلگه ای هموار ظاهر می شود تا ده ها کیلومتر به سمت شمال توسعه می یابد( استان خوزستان)
▪ بیابانهای داخلی :این بیابانها در مرکز و مشرق ایران به صورت حوضه های بسته مستقل و یا نیمه مستقل پراکنده شده اند. چون تعدادی از این چا له ها حد اقل از اواسط دوران سوم به صورت حوضه هایی مستقل شکل گرفته اند لذا تمام بیابانها سرنوشت زمین شناسی مشابهی نداشته اند . بلکه هر حوضه بر اساس شرایط حاکم به نحوی در حال تحول بوده است. آنچه مسلم است تمام این چاله ها در اواخر دوران سوم به صورت حوضه های رسوب گذاری محلی یا منطقه ای محل تمرکز رسوبات تخریبی و اغلب تبخیری بوده اند. بلوک نیمه سخت لوت که زیر بنای بیابانهای طبس ، لوت و جازموریان را تشکیل می دهد مانع انعکاس این حرکات در رسوبات سطحی خود شده است و دشت های هموار وساختمانی را بوجود آورده است.
توپوگرافی هموار و وسعت قابل توجه و بالاخره ارتفاع کم بعضی از این حوضه ها (دشت کویر– دشت لوت-جازموریان و... ) در تشکیل وتقویت سلول های پرفشار مجاور حاره ای بسیار موثر بوده است. از آنجا که منشا ء جریانهای مرطوب از شمال غربی و غرب فلات ایران ناچار در حرکت به سمت مشرق وجنوب شرقی توده های مرطوب قسمت اعظم رطوت خود را از دست می دهند. به عبارت دیگر هر اندازه که به مشرق ایران نزدیک شویم درجه بری بودن هوا افزایش یافته و نقش آن در بیابان زایی حوضه ها ظاهر می شود. ارتفاعات شمالی- جنوبی کرمان در مغرب حوضه لوت و امتداد شرقی- غربی البرز در جنوب دریای خزر به صورت دیواره ها ی عظیمی مانع ورود جریان های مرطوب به حوضه های مجاور خود می شوند . در نتیجه این کوهستانها در برابر جریانهای مرطوب به شکل عامل تشدید کننده دیگری نقش خود را به حوضه های مجاور ش تحمیل می نماید .
● تاریخ بیابان: بررسی های بیابان به ویژه بیابان صحرای آفریقا نشان می دهد که: صحرا ی آفریقااز قبل بیابان سبز بوده است، غنی از پوشش گیاهی ۶۵ میلیون سال قبل دایناسورها که غالباً حیوانات علفخواری بوده اند در آنجا زیست می کرده اند .و بعد زرافه ها وکرگدن ها واسب های آبی و کروکودیل ها و ... و بعضی از آنها تا عصر حاضر نیز حضور داشته اند یعنی تا زمان بیابان زایی وتغییرات میکروکلیمای منطقه ای. بیابان آن طور که بی آبی آن نشان می دهد به مفهوم نبودن نیست جهانی است غنی از آثار گرانبهای گذشته. آغاز تشکیل بسیاری از اشکال کنونی در بیابانها وابسته به دگر گونی های اقلیمی به ویژه در در زمان بعد از یخبندان گذشته یعنی در زمان تشکیل سیلابها بوده است. در گذشته نه چندان دور ییابانها شرایط آب وهوایی متفاوتی را پشت سر گذاشته اند که در روند شکل زایی کنونی تاثیر فراوان داشته اند. آثار جنگل در بیابانهای آریزونا و تگزاس، انواعی از گونه های گیاهی موجود در صحرای آفریقا، کشف تکه هایی از تخم شتر مرغ در لوت مرکزی و ... نشانگر شرایط متفاوت گذشته است(منبع: شفیعی، نوروری و مرادی، سازمان مراتع، کردوانی، کرمین و کیامنش و جلالی فر).