از دیرباز روابط متقابلی میان شهر و روستا وجود داشته است که بر حسب شرایط گوناگون جغرافیایی، تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مکانها و زمانهای گوناگون تفاوت هایی را چه از نظر شکل و چه از نظر محتوا نشان داده است. آشکار است که در شکل پذیری و تحول سکونتگاههای روستایی مجموعه عوامل و نیروهای متفاوت و متنوعی نقش آفرین هستند.
جهت شناسایی نحوه عمل پیوندهای روستایی- شهری (نظام غیر متمرکز) برنامه ریزی باید نگرشی نسبتا متنوع، منعطف و جامع به توسعه منطقه ای داشت که بر هماهنگ سازی و ادغام توسعه روستایی با توسعه شهری در مقیاس ناحیه ای و محلی استوار است. امروزه نواحی روستایی کشور با کشمکشهایی روبرو هستند که به سادگی نمیتوان آنها را مشخص ساخت، مسائلی مانند اهمیت سلسله مراتبی سکونتگاههای روستایی، شبکه ای عملکردن روستاها، و یا اهمیت روابط و پیوندهای روستایی-شهری. در این چارچوب، جریانها اهمیتی بیش از گره¬ها دارند که بجای نظامی سلسله مراتبی، مرکب از مراکز جمعیتی واقع در سطوح مختلف کارکرد آن مجموعه ها از مراکز هم سطح، به صورت خوشه ای و شبکه ای به وجود می آیند که با سایر مراکز بر اساس فعالیتهای کلیدی در ارتباط و در معرض کنش و واکنش متقابل و دوسویه خواهد بود.
تفاوت در پیوندهاي روستایی-شهري حتی در میان نقاط واقع در حومه یک شهر فراوان است. با قراردادن روستا و شهرها در چارچوب یک واحد توسعه منطقه اي، هم تنوع بیشتري بوجود می آید، و هم فعالیت هاي یک سکونتگاه، می تواند تکمیل کننده فعالیت سکونتگاه دیگر باشد به این ترتیب روابط بین مراکز سکونتگاهی، روابطی عمدتاً افقی، تکمیلی و متقابل است. در واقع به جاي آن که رابطه اي دو به دو بین ده شهر برقرار باشد، شبکه اي محلی و داراي ارتباطاتی با درجات متفاوت در طول منطقه و نیز درتعامل با خارج از منطقه شکل می گیرد. این شبکه ها یا خوشه ها از طریق بررسی جریان هاي مختلف حرکتی (مردم، کالا، سرمایه و...) در میان سکونتگاههاي مختلف مشخص می شوند. دراین زمینه پنج نوع جریان روستایی-شهري، نظیر :جمعیت، تولید، کالاها، سرمایه و اطلاعات متصور است. از سوی دیگر هفت جنبه کلیدی اقتصاد منطقه ای برای ایجاد یا تحکیم چرخه مطلوب توسعه در روابط روستایی-شهری شامل: بازاریابی اطلاعات؛ ارائه اطلاعات؛ توزیع نهاده ها؛ بازاریابی سرمایه؛ بازاریابی نیروی انسانی؛ زیربناهای فیزیکی؛ و بالاخره خدمات حمل و نقل است.
روستاها و شهرها به عنوان اجزای تشکیل دهنده یک سیستم در قلمرو فضای جغرافیایی دارای نقشهای مختص به خود هستند یا باید باشند، لذا همواره بین آنها مناسبات گوناگونی در ابعاد مادی و فرهنگی- اجتماعی وجود دارد که این جریانات با دو ماهیت اثرگذار و اثرپذیر تحولات سکونتی شهر و روستا را هدایت میکنند. در واقع، این روابط و پیوندها به واسطه مجموعهای از جریانهای که هر کدام از آنها جنبه هایی به صورت روابط متفاوت مکانی- فضایی و زمانی در عرصه های شهر و روستا دارند که میتواند به عنوان نقشی مکمل و همکارانه مطرح گردد. اما آشکار است که مقیاس و توان برد آنها بر حسب سرشت روندهای تحول فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی محیطهای مختلف تبیین می گردد. این گونه تحولات را می توان در سه عرصه کلی بین المللی، ملی و محلی مدنظر قرار داد. علاوه بر این، پیوسته بر این نکته تاکید می شود که محیطهای روستایی، حاشیه شهری یا پیرامونی و کلانشهری عمدتا به صورتی نظاموار (سیستمی) عمل می کنند بدینسان، توسعه روستایی و برنامه ریزی شهری باید الزاما اقداماتی توامان و هم پیوند به شمار روند. به این ترتیب، نکته اساسی در این میان آن است که هر گونه فعالیت و مداخله در یکی از این دو عرصه، پیامدهایی، چه بسا منفی، در عرصه دیگر بر جای خواهد گذارد. از سوی دیگر، سیاستهای سنجیده و متناسب می توانند در این میان به نحوی موثر و کارآمد اثربخش باشند و به تعدیل تفاوتها و نابرابریهای روستایی- شهری بیانجامند.