انواع اسکان روستایی به نحوی با زندگی مردم یک جامعه در رابطه است. الگوهای استقرار روستایی به نحوی با چیدمان خانه ها شکل میگیرد. گونه های روستایی ایران، به لحاظ ماهیت کارکردی و پاسخگویی به نیازهای انسانی، فعالیت های مردمی، عناصر تولیدی و محیط زیست و عناصر اقلیمی، مجموعه ای همگن و متناسب با هویت کالبدی خاص محل را تشکیل می دهد

که تجلی دهنده ارتباطات و کارکردها و نقش چند عملکردی فضاهاست. این هویت، از نفس سكونت و شیوه زیست در روستاها نشأت میگیرد. مناظر روستایی اشکال مختلفی دارد و از عوامل متعددی به وجود می آید که به تعیین نوع و الگوی روستایی کمک می کند، اما به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند: عوامل فیزیکی شامل زمین، کیفیت زمین برای کشاورزی و امنیت و عوامل فرهنگی، از جمله نحوه استفاده سنتی مردم از زمین، ایده های مالکیت، محصولاتی که برای رشد انتخاب می کنند، سلسله مراتب اجتماعی و در دسترس بودن حمل و نقل. محصول چنین جوامعی، ضمن حراست و توسعه سنت به حفظ ارزش های حاکم بر جامعه و تداوم فرهنگی آنها کمک می نماید. روستاها کانون های جمعیتی هستند که وجود آنها وابسته به فعالیت و تولیدات کشاورزی، دامی، باغی و فعالیتهای وابسته به زمین و کالبد آنها به نحوی سازمان یافته که پاسخگوی چنین فعالیت هایی باشد. میزان تحول کالبدی روستاها معمولا به اندازه ثابت ماندن یا تغییر این فعالیت ها بوده است. روستاها اساساً شکلی متمرکز و پراکنده دارند، از ویژگیهای روستاهای پراکنده فاصله خانه ها از یکدیگر است، روستاهای متمرکز نیز تحت تأثیر پدیده های اطراف خود است، در دسته بندی دیگر سه نوع آبادی وجود دارد: فشرده، نیمه فشرده و پراکنده. هر کدام بر اساس تراکم جمعیت آن قابل تفکیک اند.
هر روستا بر اساس موقعیت نسبی و جغرافیایی خود دارای ویژگی هایی است که نقش تعیین کننده ای در کارکرد آن ایجاد میکند، بدین ترتیب روستاها میتوانند کارکردی صنعتی، خدماتی یا غیره داشته باشند، این شرایط منطبق با ویژگی طبیعی و دارایی های محیط پیرامونی روستاها است که شناخته شده است و کم و بیش از آن استفاده میگردد، برخی روستاهای نزدیک کلانشهرها، باتوجه به قیمت پایین زمین، موقعیتی را برای ساکنین ایجاد میکنند که از شهرهای بزرگ برای اشتغال استفاده شود، وجود برخی معادن مانند سنگ مس، زغال سنگ و ... به عاملی برای ایجاد روستاهای با کارکردی معدنی شناخته میشوند، وجود مراکز علمی و دانشگاهی میتواند کارکرد روستاها تغییر دهد، تیدیل شدن روستا به کارگاههای صنعتی از دیگر کارکردهای روستایی است، برخی روستاها به دریا و رودخانه ها نزدیک هستند و شرایط صیادی برای آنان محیا است، نواحی پیرامون مناطق جنگلی از پتانسیل جنگل بهره مند هستند، مناطق کویری یا روستاهای تاریخی از توان گردشگری برخورداراند، لذا وجود ظرفیتهای پیرامونی در نواحی روستایی از دلایل بسیار حائز اهمیت در نقش پذیری روستاها است. در مواقعی چشم انداز و سکونتگاههای روستایی متأثر از حوادث محیطی شکل میگیرد، دشت های سیلابی، مناطق مستعد سیل، یا بهره مندی از ذخایر آبرفتی حاصلخیز برای کشاورزی از آن جمله اند. گونه شناسی و گونه بندی کارکردهای روستایی در پاسخ به شرایط محیط پیرامونی شکل گرفته و تداوم میابد. مطالعات صورت گرفته در مورد گونه های روستایی، واحدهای مسکونی نشان میدهد که این نواحی ضمن برخورداری از ارزش های معماری همانند سادگی و بی پیرایگی، الگوهای بصری و زیبا شناختی، انطباق با محیط طبیعی، هماهنگی با عملکرد زیستی و معیشتی، استفاده از مصالح محلی و دانش بومی و ...؛ که به آن هویت خاصی می دهد دارای کاستی هایی چون آسیب پذیری در برابر سوانح طبیعی، ضعف سازه ای و آلودگی های محیطی منتج از تداخل فضاهای زیستی و معیشتی نیز می باشند.
  سکونتگاههای انسانی تحت تأثیر عوامل و نیروهای فضاساز، همواره با تأثیرپذیری از فرآیندهای درونی و بیرونی مختلف در حال تغییر و تحول بوده اند. در این میان سکونتگاه های روستایی، به عنوان جزئی از نظامهای جغرافیایی، که خود متشکل از اجزای مرتبط به یک دیگرند، متأثر از موقعیت و جایگاه مکانی-فضایی، نحوه تعامل یا ارتباط (درونی و بیرونی در مقیاس محلی و منطقه ای و ملی) خود، در گذر زمان همواره دستخوش تغییراتی بوده که ساختار و کارکرد نواحی روستایی را در مناطق مختلف کم و بیش متحول ساخته است. تأثیربخشی نیروهای درونی و بیرونی به نوع و دامنه روابط و همچنین، ویژگی-های نهادهای اجتماعی روستا بستگی دارد. این نیروها بنیادهای اجتماع روستایی، چه بنیادهای محیطی-اکولوژیک و چه بنیادهای اجتماعی-اقتصادی را تحت تأثیر قرار میدهد. بنابراین کارکرد اقتصادي يکي از مهم ترين کارکردهاي جوامع روستايي است که نقشي اساسي در مکان گزيني و پايداري سکونتگاه ها، توليد اقتصادي، معيشت، درآمدزایي و ايجاد فرصت هاي شغلي دارد. از سویی دیگر روستاها اگرچه توانایی پذیرش فعالیت های صنعتی بزرگ مقیاس را ندارند اما با توجه به قابلیت ها و توان مندی های درونی قادر هستند تا صنایع کوچک و حتی متوسط مقیاس را از نظر عوامل تولید پشتیبانی نموده و در خود جای دهند. سیطره روز افزون مراکز شهر نیز از چالش‌های تحول ساختاری و به‌تبع کارکردی این تیپ از سکونتگاه‌های روستایی که در حاشیه شهرها به‌خصوص شهرهای متوسط و بزرگ هستند می‌باشد به دلیل اینکه در مباحث مربوط به برنامه‌ریزی فضایی و جغرافیایی هر ساختاری کارکرد ویژه خود را می‌طلبد. بنابراین درچنین شرایطی به دلیل گسترش و پیشروی کالبد شهر، روستای پیرامونی در خطر استحاله و فرورفتن در بافت و کالبد شهر قرار دارد  و همچنین متأثر از تحولات اقتصادی و اجتماعی و نیروهای بیرونی کالبد درونی روستا به خصوص مسکن، در معرض فروپاشی و از هم گسیختگی ساختاری-کارکردی قرار گرفته است. از اثر توسعه تجارت فرامرزی به ویژه برای روستاهای مرزی و عوامل چندکارکردی نیز در این خصوص نمیتوان به سادگی گذشت(برگرفته شده از منابع و مقالات علمی متعدد).