روستاها از بافت مسکونی و کشاورزی برخوردارند که محدوده آنها را تعیین میکند و حریم شناخته شده بافت اصلی روستایی است که گاهاً با عوارضی مثل رودخانه، کوه یا حتی جاده ها محدود میشوند. اما گاهی روستاها قابلیت گسترش داشته و این توسعه با افزایش جمعیت و تقاضا روبرو میشوند که به ناچار از بخشی که امکان افزایش طرح آتی روستایی وجود دارد
و با تعرض به بخش طبیعی مثل کوه توسعه پیدا میکند. در این صورت مرزهای روستایی جابجا میشود. در کل بافت زمین شامل سه نوع است. نخست، بهترین نوع زمین جهت ساخت و ساز و بدون مشکل، زمین‌هایی هستند که داخل بافت روستا قرار دارند و برای ساخت و ساز مجوز مربوطه را از دهیار محل و مراتب قانونی طی و نیاز به پرداخت هزینه اضافی برای دریافت امتیازات آب، برق، گاز و ... لازم نیست. نوع دوم، نزدیک‌ترین زمین‌ها به بافت را شامل میشوند که ساخت و ساز در آنها بدون داشتن مجوزهای لازم غیر قانونی طلقی میشود، البته مالکان چنین زمین‌هایی با پرداخت مبلغی جهت عمران و آبادی روستا به دهیار می‌توانند مجوز لازم را دریافت نمایند .در نوع سوم نیز، زمین خارج از بافت به زمین‌هایی گفته میشود که در نقشه روستایی و طرح هادی قرار ندارند و هرگونه ساخت و ساز در آنها غیر قانونی و نیاز به کسب مجوز دارد، البته امکان قرار گرفتن زمین‌های خارج از بافت در دوره‌های مشخص به داخل بافت وجود دارد. به زمین‌هایی که شرایط لازم برای پیوستن به بافت محل (نقشه طرح هادی) را دارند، الحاق به بافت گویند و این شرایط در زیر خلاصه میشود. داشتن فاصله نزدیک در حدود 50 تا 100 متری بافت محل و بلامانع بودن از نظر استعلامات مربوطه (منابع طبیعی، محیط زیست، جهاد کشاورزی، اداره برق، اداره گاز). چنانچه زمینی شرایط فوق یعنی نزدیکی به بافت و طرح هادی و همچنین استعلامات مربوطه را اخذ نماید، شرایط الحاق به بافت یا همان پیوستن به بافت را خواهد داشت و اگر هر یک از شرایط فوق را نداشته باشد! امکان الحاق یا ورود به بافت را نخواهد داشت .
محدوده روستا عبارت است از محدوده‌ای شامل بافت موجود روستا و گسترش آتی آن در دوره طرح هادی روستایی که با رعایت مصوبات طرحهای بالادست تهیه و به تصویب مرجع قانونی مربوط میرسد. دهیاریها کنترل و نظارت بر احداث هرگونه ساخت و ساز در داخل محدوده را عهده‌دار خواهند بود. روستاهایی که در حریم شهرها واقع میشوند مطابق طرح هادی روستایی دارای محدوده و حریم مستقل بوده و شهرداری شهر مجاور حق دخالت در ساخت و ساز و سایر امور روستا را ندارد. روستاهایی که به موجب طرحهای مصوب جامع و هادی در داخل حریم شهرها واقع میشوند در صورت رسیدن به شرایط شهر شدن، شهر مستقل شناخته نشده و به صورت منفصل به عنوان یک ناحیه یا منطقه از نواحی یا مناطق شهر اصلی تلقی و اداره خواهند شد و برای آنها در قالب طرحهای جامع و تفصیلی ضوابط و مقررات ویژه متضمن امکان استمرار فعالیتهای روستایی تهیه و ملاک عمل قرار خواهد گرفت. محدوده روستاهای فاقد طرح هادی، با هماهنگی شورای اسلامی روستا توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در قالب بافت مسکونی روستا پیشنهاد گردیده و به تصویب مراجع قانونی مربوطه در استان میرسد. درآمد ناشی از ساخت و سازها و عوارض روستاهایی که در حریم شهرها قرار میگیرند اعم از روستاهای دارای طرح هادی و فاقد طرح هادی، به حساب دهیاریهای روستا جهت توسعه و عمران واریز میگردد. در هر محدوده و یا حریمی که شهرداری عوارض ساختمانی و غیره را دریافت مینماید موظف به ارائه کلیه خدمات شهری میباشد. با گسترش رونق ساخت و ساز در اين مناطق، فضاي بين شهر و نواحي جديد، بتدريج پر شده و باعث گسترش افقي يا اسپرال شهر خواهد شد. همچنين باتوجه به تفاوت هاي موجود در بافت هاي روستايي و وضعيت اقتصادي- اجتماعي حاکم بر ساکنان، نابرابري هاي زيادي در فضاي شهري وجود خواهد داشت که در ساختار فضايي شهر مشهد اثرگذار خواهد بود و باعث آشفتگي و دوگانگي در ساختار فضايي شهر خواهد شد؛ به عبارتي سياست هاي محدوديت شهري در ايران تاکنون در جلوگيري از توسعه پراکنده شهر، کارآيي لازم را نداشته و برخي نقاط ضعف آن سبب گرديده که همچنان شاهد توسعه هاي شهري و شکل گيري حاشيه نشيني در مناطق کلانشهري باشيم .
محدوده روستا بر اساس طرحهای هادی روستایی و تغییرات بعدی آنها توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مربوط به صورت قابل انطباق بر عوارض طبیعی یا ساخته شده ثابت، همراه با مختصات جغرافیایی نقاط اصلی تعیین و به تصویب مرجع تصویب کننده طرح هادی روستایی میرسد. این محدوده حد اکثر ظرف مدت سه ماه پس از تصویب، توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان مربوط تدقیق شده و به امضای فرماندار شهرستان مربوط جهت اجراء به دهیاری و دستگاههای اجرایی ذی‌ربط ابلاغ میشود. محدوده‌ها و حریمهای تعیین شده برای شهرهای مجاور، محدوده روستاهای مجاور و محدوده شهرکهای مجاور، نباید با هم تداخل داشته باشند در صورت تداخل، مرجع حل اختلاف و رفع تداخل، مراجع تصویب کننده طرحهای هادی و جامع حسب مورد خواهند بود. محدوده مجموعه‌های شهری در طرح مصوب آنها تعیین و تصویب میشود. هیچ یک از شهرها محدوده و حریم دیگری به جز محدوده و حریم موضوع مواد (1) و (2) این قانون و هیچیک از روستاها و شهرکها، محدوده دیگری به جز محدوده موضوع مواد (3) و (4) این قانون نخواهند داشت و عناوین یاد شده جایگزین کلیه عناوین متناظر آنها از جمله «محدوده قانونی»، «حریم قانونی»، «حوزه شهرداری»، «حدود مصوب شهر» و نظایر آنها در مورد محدوده شهر، «محدوده استحفاظی»، «حوزه استحفاظی»، «حریم استحفاظی»، «محدوده نهایی»، «محدوده نفوذی» و نظایر آنها در مورد حریم شهر، «محدوده مسکونی روستا» یا «حدود روستا» در مورد «محدوده روستا» و «محدوده قانونی شهرک» میگردد و هر ترتیب دیگری که در مورد تعاریف محدوده و حریم شهر، محدوده شهرک و روستا و نحوه تعیین آنها با هر عنوان دیگری در قوانین و مقررات قبلی مقرر شده باشد، با تصویب این قانون ملغی خواهد بود. محدوده و حریم تعریف شده که در این قانون برای مناطق مسکونی شهری و روستایی و شهرکهای مسکونی است شامل سایر محدوده‌ها و حریمهای خاص که حسب قوانین خاص تعیین شده‌اند (مثل حریم راهها و راه آهن، محدوده مناطق چهارگانه حفاظت شده محیط زیست، حریم میراث فرهنگی و نظایر آن) نخواهد شد.